Waar gameful design helpt bij het bevorderen van een goed leerklimaat en leergedrag, helpt het trivium mij bij het bepalen van mijn onderwijsdoelen. Het idee van het trivium komt uit de Griekse oudheid, maar is nieuw leven ingeblazen door Martin Robinson in het boek Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past. Het trivium geeft antwoord op een onderbuikgevoel dat ik al een paar jaar had in alle onderwijsdiscussies: kennis doet er toe en kritisch nadenken is belangrijk. Het combineert de waarde van het verleden met de uitdagingen voor de toekomst.
Het trivium werkt met drie pijlers die goed onderwijs moeten bevorderen: grammatica, dialectica en retorica.
“We have the art of grammar, learning about the way things were or are; which is challenged by the dialectic, questioning the way things were or are; and communicated through the art of rhetoric, showing how things could be.”
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 25
De onderdelen van de drie-eenheid versterken elkaar. Je moet eerst weten voordat je iets kunt bekritiseren, maar dat heeft alleen effect als je het goed kunt communiceren. Het trivium levert kritische, zelfstandige denkers.
Grammatica
Grammatica slaat hier niet op de structuur van een taal, maar op de kennis van het verleden en het heden: weten waarom dingen nu zijn zoals ze zijn, begrijpen waarom de Westerse maatschappij is gefundeerd op Christelijke waarden, het inzien van algebra, het weten hoe de landen in de wereld verdeeld zijn. Grammatica laat je een interpretatie van de wereld zien zoals deze op dit moment wordt aanschouwd. Dit is geen absolute waarheid en binnen het trivium is het juist voorbestemd om uitgedaagd te worden door de dialectica.
“If you are going to rip up the rules of literature, you need to know the rules of literature.”
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 112
Je kunt alleen de wereld bekritiseren als je weet wat er was. Een mooi voorbeeld vind ik Picasso. Picasso is het boegbeeld van je eigen stijl vinden, de heersende ideeën uitdagen, maar voordat hij dit kon moest hij eerst de technieken kennen en beheersen. Het linkerschilderij (Wetenschap en naastenliefde) is uit 1897, het rechterschilderij (Drie muzikanten) is uit 1921.
Zonder grammatica is de dialectica ongefundeerd onderbuikgeschreeuw en de communicatie slechts holle retoriek. Grammatica beschermt het individu van populisme en van de waan van de dag. Het geeft een gedeeld platform waarover je met elkaar betekenisvol kunt discussiëren.
Informatie, kennis en begrip
Het is belangrijk het verschil te kennen tussen informatie, kennis en begrip. Informatie is wat je kunt googlen. Het zijn feiten die je kunt verwerken. Kennis is betekenisvolle informatie, dat wil zeggen je beheerst de feiten genoeg om er zinvolle acties mee te ondernemen, theoretisch of praktisch. De laatste stap is dat je de kennis daadwerkelijk begrijpt.
Mijn dochter is vier en speelt af en toe The Sims, een soort digitaal poppenhuis. Toen ik een keer met haar achter de computer zat, wist ik niet hoe je naar de tweede verdieping moest komen. Binnen luttele seconden klikte ze op twee knoppen in het spel: “Nee, papa dan moet je zo en zo”. Kent mijn dochter Engels? Beheerst mijn dochter een computerspel beter dan ik? Nee. Mijn dochter heeft informatie (knop A en knop B) omgezet naar beperkte kennis “als knop A dan knop B = resultaat”. Ze begrijpt niet wat ze doet en snapt de logica achter de opzet van de knoppen niet. Ze heeft wel de kennis, maar niet het begrip. Dit geldt overigens ook over de gemiddelde ICT kennis bij jongeren, ze weten hoe Snapchat of Instagram werkt, maar begrijpen niet hoe.
Het is vaak het gebrek aan begrip waar mensen gevoelig zijn voor vooroordelen. Dit vraagt om de uitdaging van de dialectica. Maar deze uitdaging kan alleen plaatsvinden wanneer je start vanuit de kennis die er is.
Het leren van feiten gaat niet om feiten
Het is een misvatting te denken dat het leren van feiten gaat om het onthouden van feiten. Feiten kan je altijd opzoeken (al helpt het natuurlijk wel als je veel kunt onthouden). Het leren van feiten helpt bij het begrijpen en onthouden van concepten. Feiten vergeet je snel, concepten blijven je hele leven bij, maar kunnen alleen begrepen worden wanneer je de feiten (ooit) beheerst(e). Dr. Marty Lobdell legt dit helder uit. Thomas Frank geeft hieronder de verkorte versie.
Ook het boek make it stick is hier duidelijk over:
“strategies of learning that help students identify and discern complex prototypes […] can help them grasp the kinds of contextual and functional differences that go beyond the acquisition of simple forms of knowledge and reach into the higher sphere of comprehension.”
Peter C. Brown, Henry L. Roediger III, Mark A. Daniel, make it stick, The Science of Successful Learning, p. 55
Het internet wordt minder betrouwbaar
Het internet is een katalysator voor goede bedoelingen en voor kwade. De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat onze informatievoorziening steeds onbetrouwbaarder wordt. Kijk bijvoorbeeld naar de informatievoorziening rondom de Brexit en het presidentschap van Trump. Fake news and framing worden steeds meer gemeengoed en ook het recht om vergeten te worden geeft aan welke weg we in de toekomst kunnen inslaan. Eén van de laatste ontwikkelingen in de technologie zijn faked video’s en deze technologie zal onze waarheidsvinding alleen nog maar meer op de proef stellen.
Ook het groeiende wantrouwen naar de gevestigde media geeft ruimte voor vervormingen van de waarheid en regelrechte leugens. Door meer van de wereld te begrijpen en meer vanuit jezelf te weten, ben je meer op je hoede en minder gevoelig voor manipulatie. Daarom is het belangrijk jongeren van een stevig portie kennis van de wereld te voorzien met de vaardigheden om kritisch naar nieuwsvoorziening te kijken (dialectica). Beheersing van de retorica is een derde verdedigingslinie tegen onwaarheden.
Dialectica
Dialectica is het kritisch kijken naar kennis en deze op waarde schatten. Via de dialectica ontdek je wie je bent en ontwikkel je wie je wilt worden. Je daagt de gevestigde orde uit en dwingt hen tot antwoorden.
“Dialectic is understood as argument, debate, dialogue, and also of mashing, mixing and joining up ideas.”
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 117
Zonder dialectica kan de grammatica leiden tot indoctrinatie: het blindelings volgen van feiten en accepteren dat de wereld objectief te benaderen is. Dialectica is het leren vragen stellen en durven twijfelen aan de gevestigde orde, aan de docent, maar ook aan jezelf. In het jaarboek van mijn mentorklas in 2018 schreef ik het volgende:
Twijfel aan jezelf en twijfel aan anderen. Twijfel aan de waarheid, weifel over je keuzes, want de wereld is tegenwoordig zo zeker van haarzelf. Waar beledigen en beledigd worden eenentwintigste-eeuwse vaardigheden beginnen te worden en we onszelf in het midden van het universum zetten zonder te twijfelen aan onze idealen en onze ideeën. Wie twijfelt kan kritisch kijken, naar zichzelf en naar de wereld. Wie twijfelt vernietigt nepnieuws en ontrafelt framing en denkt voordat hij wat roept. Wie twijfelt durft te vragen, staat open om te luisteren, kan overwegen en durft van zijn pad af te wijken als nieuwe kennis een nieuwe route adviseert. Twijfel aan jezelf en aan anderen en vind daar je rust: dat je constant dobbert op de wispelturige zee en niet bent geketend aan de grond. Twijfelen is bewegen, ontdekken, overwegen, proeven, “to drink life to the lees”. Twijfelen is weten dat weten tijdelijk is, constant dobberend naar een bestemming onbekend. Wie twijfelt heeft de wereld.
Dialectica is ook het leren respecteren van andere meningen en ideeën, “twijfelen is weten dat weten tijdelijk is”. Het opent de deur voor innovatie en dialoog. Dit geldt ook voor expressies zoals in de kunst, mischien moet ik wel zeggen, juist in de kunst, waar grammatica en dialectica worden verbonden met emotie en zelfexpressie.
Retorica
“Rhetoric is a peroration, an art of summation, of evualation. It has both an informal and formal role, embracing methods through which young people can become more confident citizens and communicate and celebrate what it is to feel, to think, to be eloquent[…]”
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 144
Retorica gaat veel verder dan leren hoe Powerpoint werkt, dit is immers een vaardigheid en valt onder de grammatica. Retorica is communiceren, het in staat zijn de omgeving te informeren en te beïnvloeden naar jouw overtuigingen. Aan de andere kant moeten jongeren ook weten wanneer ze worden voorgelogen en retorische middelen herkennen wanneer zij onderwerpen bediscussiëren.
“The art we need to inculcate in our young people is the discrimination of knowing who to listen to and recognizing when they are being conned. We need to understand the art of rhetoric if we are to realize the importance, or otherwise, of what we are being told. Then we will have the power to laugh at or expose falsehood, but not to abuse that power through inarticulate trolling, abuse, or lies, and develop out own personal rhetoric […] this way, children develop their own authority. This confidence should be based not just in the what but also in the how.
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 152
Retorica gaat dus verder dan Powerpoint, of leren presenteren. Het bouwt de derde verdedigingslinie op en versterkt daarmee ook het zelfvertrouwen en daarmee de zelfredzaamheid van het individu.
Niemand kan precies voorspellen wat de toekomst zal brengen. Daarom heb ik ook moeite met de zogenaamde 21st century skills. Mensen raken verwonderd over technologie. Zij vergeten echter dat goed onderwijs in beginsel geen arbeiders moet opleiden, maar mensen die zelfstandig kritische keuzes kunnen maken, weerbaar zijn en zelf kunnen inspelen op de veranderingen van de wereld zodat ze arbeider kunnen worden, of manager, of academicus.
“[..] grammar, dialectic, and rhetoric are arts which are taught a way of thinking that is liberating. An art offers an open-ended approach, as opposed to a discipline where we are trained to follow one path, which is closed.”
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 49
Robinson vervolgt
“[John of Salisbury (c. 1120-1180)] went on to suggest that grammar, dialectic, and rhetoric are arts because they ‘delimit’ the self: they nourish, they enable us to grow, they strengthen the mind towards wisdom from rules or virtue, all of which results in our ‘liberation’.
Martin Robinson, Trivium 21c – Preparing young people for the future with lessons from the past, p. 50
Ik geloof in de kracht van kennis, nee, in de noodzaak van kennis, maar wil mijn leerlingen uitdagen kritisch naar die kennis te kijken. Ik wil mijn leerlingen voorbereiden op een wereld die niemand kan voorspellen. Ik wil leerlingen weerbaar maken, die hun leven vorm geven naar hun eigen idealen en durven te twijfelen. Ik sta open voor de verhouding tussen de drie kunsten van grammatica, dialectica en retorica. Het miskennen van een van deze drie leidt echter, naar mijn mening, tot een ontwrichting van het individu en daar zal je mij vinden in de arena van het onderwijsdebat.
Correcties: klassen 6F en 6Q (2017-2019) van het Stedelijk Gymnasium Leiden.
Dank voor dit mooie blog.
Grammatica, dialectica en retorica vormen een mooi trivium. Ze hebben diep met taal te maken, met dat wat ons een taalgemeenschap maakt en met dat wat we dankzij die taal met elkaar in de wereld kunnen doen.
In deze interessante blog wordt de sterke band met taal een beetje losgemaakt. Ik vind dat jammer, maar ik denk dat het te maken heeft met een wat smalle opvatting van taal. Als we taal breed opvatten, en als fan van Wittgenstein voel ik daar veel voor, dan is een taal vooral een form of life. Dat past best goed bij de strekking van deze blog.
Maar er gebeurt iets vreemd in deze blog met de grammatica. Grammatica gaat over de regels, over de regels die je moet hanteren om te kunnen spreken en te kunnen verstaan, om lid te zijn van onze taalgemeenschap. Het fascinerende aan de grammatica is dat daarin sprake is van een regelgeleidheid die wij aanleren met het aanleren van onze moedertaal waardoor wij thuisraken in ons vaderland. Die regelgeleidheid geeft op intrigerende wijze vorm aan wat wij normaal vinden. Die regelgeleidheid is daardoor dubbelzinnig, omdat zij een kwestie is van zowel wat wij gewend zijn als hoe het hoort. Juist vanwege die dubbelzinnigheid is er noodzaak aan de dialectica en de retorica, omdat die twee taalkunsten ons helpen om het verschil te maken tussen wat alleen maar normaal is omdat wij het gewend zijn en dat wat het verdient om normaal gevonden te worden omdat het hoort. In de sfeer van het declaratieve spreken betekent dit dat het om het spreken van de waarheid gaat. De grammatica gaat over de regels van het correct spreken over wat het geval is. Daardoor gaat het ook over de regelmaat van de wereld, over de structuur en de systematiek die we aantreffen in wat het geval is. Dat is de link van grammatica naar ‘kennis van het verleden en het heden’. Maar het is belangrijk te beseffen dat er in die grammatica sprake is van de dubbelzinnigheid van dat wat ‘normaal’ is – dat heet in deze blog “een interpretatie van de wereld zoals deze op dit moment aanschouwd wordt”.
Zo zou ik het verhaal over de grammatica vertellen. Dan kan ik ook ontsnappen aan wat ik een niet zo heel begrijpelijk stuk vind, het stuk waarin er onderscheid wordt gemaakt tussen feiten en concepten. Ik denk dat de dochter van 4 serieus begrijpt wat ze doet: ze helpt papa naar de tweede verdieping want daar wil hij immers heen. Haar begrip is lokaal, natuurlijk. Maar dat is begrip altijd. Het feit-begrip onderscheid zoals dat in deze blog wordt gebruikt is typisch een onderscheid dat in de context van het schoolse leren relevant lijkt, maar dat nogal misleidend is. Het is in feite het onderscheid tussen instantiaties van een begrip (dit is Fikkie en dit is Tarzan en dit is Storm en zij zijn alledrie honden) en het begrip zelf. Fikkie, Tarzan en Storm helpen je om het begrip ‘hond’ te onthouden (te leren kennen). En je kunt hun specifieke namen en toevallige eigenschappen vergeten en dan toch het begrip onthouden waar zij instantiaties van zijn. Dat onderscheid heeft echter niets te maken met het onderscheid feit – begrip. Voor hier voort dit te ver, maar hier is een link: https://seop.illc.uva.nl/entries/facts/#PhilFact
Over de dialectica en retorica reageer ik wellicht nog op een later moment. Wat ik daarover in deze blog vooral mis, is de intermenselijke verbondenheid. Het zijn taalkunsten, en de taal is van ons allemaal.