Dialectica omvat alles om verworven kennis te analyseren, beoordelen, bekritiseren, en gebruiken om tot nieuwe inzichten te komen: “Dialectic is understood as argument, debate, dialogue, and also of mashing, mixing and joining up ideas.” (Martin Robinson, Trivium 21c, p. 117). Dialectica is het leren vragen stellen en durven twijfelen aan de gevestigde orde, aan de docent, maar ook aan jezelf. Waar kennis de verzameling ingrediënten vormt voor de maaltijd is de dialectica het kookproces. Zonder dialectica kan de grammatica leiden tot indoctrinatie: het blindelings volgen van feiten en accepteren dat de wereld objectief te benaderen is. Zonder grammatica leidt dialectica tot roeptoeteren waarbij het ‘winnen’ van een discussie belangrijker is dan waarheidsvinding.
Dialectica is niet alleen iets voor hoogopgeleiden. Een vakman moet zijn materiaal kennen (grammatica) om het te beoordelen en (kritisch) keuzes te maken (dialectica). Dialectica is meer dan ooit nodig in een wereld waar de waarheid steeds vaker ter discussie wordt gesteld en onverholen leugens en bedrog zegevieren in de politiek. We zien dat ’tribalism’ steeds meer voet in de aarde krijgt: het blindelings volgen van een groep, niet omdat ze gelijk hebben, maar omdat je je loyaal voelt aan de groep.
Er zijn 4 redenen waarom dialectica belangrijk is in het leerproces:
- Beoordelen
- Kritiek uiten
- Zelfkritisch zijn en twijfelen
- Combineren en verwerven van nieuwe inzichten
Beoordelen is het op waarde schatten en het nut inzien van verworven kennis. Wanneer je beoordeelt kijk je of nieuw verworven kennis past in je overtuiging van de wereld. Dit is een persoonlijk proces. We kunnen leerlingen gereedschap geven om tot een goede beoordeling te komen, maar uiteindelijk vindt het beoordelingsproces plaats in de leerling zelf. Dat is de autonomie van ieder individu.
Beoordelen vraagt ook om een heroverweging na nieuw verworven kennis. Nieuwe inzichten kunnen leiden tot het in ogenschouw nemen van je gevestigde ideeën en overtuigingen. Hier gaat reden 3 meer op in: zelfkritisch zijn en twijfelen.
2. Kritiek uiten
Kritiek uiten op andere ideeën vraagt om gedegen kennisbasis en gereedschap om te argumenteren zonder drogredenen. Daarnaast moeten leerlingen ook in staat zijn kritiek te incasseren zonder snel op hun tenen getrapt te zijn. Het doel van een kritische discussie is het uitwisselen van ideeën en de ander mogelijk tot een (persoonlijke) heroverweging van zijn of haar overtuigingen te laten komen.
Kritiek uiten is een vorm van samenwerken, waarbij het hogere doel belangrijker is dan je eigen gelijk. Wil je als individu functioneren in de maatschappij dan moet je leren hoe je je beweegt door een oerwoud aan meningen en belangen.
3. Zelf-kritisch zijn en twijfelen
In het jaarboek van mijn mentorklas in 2018 schreef ik het volgende:
Twijfel aan jezelf en twijfel aan anderen. Twijfel aan de waarheid, weifel over je keuzes, want de wereld is tegenwoordig zo zeker van haarzelf. Waar beledigen en beledigd worden eenentwintigste-eeuwse vaardigheden beginnen te worden en we onszelf in het midden van het universum zetten zonder te twijfelen aan onze idealen en onze ideeën. Wie twijfelt kan kritisch kijken, naar zichzelf en naar de wereld. Wie twijfelt vernietigt nepnieuws en ontrafelt framing en denkt voordat hij wat roept. Wie twijfelt durft te vragen, staat open om te luisteren, kan overwegen en durft van zijn pad af te wijken als nieuwe kennis een nieuwe route adviseert. Twijfel aan jezelf en aan anderen en vind daar je rust: dat je constant dobbert op de wispelturige zee en niet bent geketend aan de grond. Twijfelen is bewegen, ontdekken, overwegen, proeven, “to drink life to the lees”. Twijfelen is weten dat weten tijdelijk is, constant dobberend naar een bestemming onbekend. Wie twijfelt heeft de wereld.
Dialectica is ook het leren respecteren van andere meningen en ideeën, “twijfelen is weten dat weten tijdelijk is”. Het opent de deur voor innovatie en dialoog. Dit geldt ook voor expressies zoals in de kunst, misschien moet ik wel zeggen, juist in de kunst, waar grammatica en dialectica worden verbonden met emotie en zelfexpressie.
Wie kritiek uit op anderen, moet ook constant kritisch naar zichzelf blijven kijken. Dialectica gaat niet over winnen of ‘je gelijk krijgen’. Dialectica is constant je eigen ideeën en overtuigingen ter discussie stellen om te groeien.
4. Combineren en verwerven van nieuwe inzichten
Het kritisch beoordelen en uitwisselen van ideeën kan uiteindelijk zorgen voor nieuwe inzichten die bijdragen aan de nalatenschap van een generatie. Het is wat ons als mensheid vooruit brengt. Hiervoor heb je kennis uit het verleden nodig. Niet alleen omdat dat tijd bespaart, maar ook omdat je nieuwe ideeën dan aansluiten op het oude zodat ze breed gedragen kunnen worden.
____________________
Dialectica is een proces in het individu waar wij als docenten geen zeggenschap over hebben. Door middel van ‘grammatica’ kunnen wij leerlingen wel technieken leren om tot een betere beoordeling te komen, of het voorkomen van drogredenen.
Nu is het voor de (moderne vreemde) talen relatief makkelijk om dialectica toe te passen, net als filosofie en maatschappijleer. Zo moeten leerlingen een duidelijk betoog kunnen schrijven, of hun mening onderbouwen met argumenten. Echter, elk vak vraagt om een kritische geest: een beoordeling van verworven kennis. In elk vak kan je, als je je erin wilt verdiepen, komen tot nieuwe (persoonlijke) inzichten en ideeën: “We need to understand that teachers should have the authority to teach but also to recognize that what they teach is probable, uncertain, open to amendment, change, revision – that no knowledge is ultimate or perfect” (Martin Robinson, Trivium 21c, p. 102).