In (video)spellen wordt vaak veel gemonitord zodat je weet waar je staat, wat je doel is en wat de afstand is tussen jou en je doel is. Dit is in het onderwijs net zo belangrijk. Het geven van alleen een cijfer is onvoldoende, er moet worden ingezet op effectieve formatieve toetsing,
Beoordelen op wat je kan
(Video)spellen kennen veel beoordelingen waar je wordt gemonitord over waar je als speler staat. Je zou kunnen stellen dat het onderwijs ook veel monitort, maar we spreken vaak van toetsdruk. Waarom zijn toetsen op school stressvol, maar dragen beoordelingen in spellen bij tot spelplezier?
In spellen is er sprake van ingebedde beoordelingen: je wordt getoetst terwijl je aan het spelen bent. Het is niet zo dat je aan het einde van een potje klaverjassen een toets krijgt over de regels, of dat na Overwatch je perfecte team moet samenstellen waar je een cijfer voor krijgt. Ook hebben beoordelingen in spellen een positief karakter. Er wordt benadrukt wat je goed hebt gedaan, niet wat je fout doet. Daarnaast laat het zien waar je naartoe kunt groeien, zodat wel degelijk duidelijk wordt waar nog aan moet werken.
In het huidige onderwijs moet je vaak binnen een uur alle kennis en kunde laten zien die je hebt in de vorm van een proefwerk of S.O. Als leerling krijg je ook niet op tijd feedback wanneer je iets fout doet. Daar bovenop kan je in het Nederlandse onderwijs alleen iets verliezen. Je begint met een tien en daar trekken we punten vanaf als je iets fout doet. Een level-systeem bekijkt het positiever: je begint op level 1, de zogenaamde n00b, en naarmate je door het leerproces loopt stijgt je level.
Formatieve toetsing vormt een goede vorm voor ingebedde beoordelingen. Ze moeten echter niet op dezelfde manier worden gegeven als summatieve toetsen. Zo hoeft een formatieve toets niet op een vast tijdstip te worden gegeven. Bij voorkeur mag een leerling zelf bepalen wanneer hij of zij het assessment maakt. Ook is de stof in kleinere brokjes dan een proefwerk. Goede formatieve toetsen hebben ook veel mogelijkheden tot feedback en nieuwe kansen om net zo lang te trainen totdat je het wel beheerst.
Geen cijfers meer?
Naast formatieve toetsing is er ook het fenomeen “Actief leren zonder cijfers“, wat suggereert dat cijfers goed en actief leren in de weg zitten. Als docent en als gamer spreek ik dit tegen. Spellen geven constant ‘cijfers’, zelfs een spel als klaverjassen monitort je progressie. Het gaat er veel meer om hoe je de cijfers gebruikt en welke informatie je eruit ontleent. Een cijfer moet vertellen waar je staat ten opzichte van je doel.
Voor mij is een cijfer een heel breed begrip. In Nederland kennen we cijfers 1 tot en met 10. Maar je kunt ook andere cijfers geven zoals onvoldoende/voldoende/goed, of groen/rood, of ‘beheerst nog niet’/’beheerst voldoende’/’beheerst goed’. Zelfs een rubric is een vorm van een cijfer. Een cijfer is een samenvatting dat iets, maar niet alles, zegt over je progressie. Als student van de leerstof wil je weten waar je staat, wat je doel is, en hoe die twee tot elkaar staan. Bij het spel Overwatch mag je pas meedoen met competities als je level 25 bent. Dat level zegt niet alles over je kennen en kunnen van het spel, er zitten grote verschillen in vaardigheid en vernuft tussen spelers van level 25. Echter, als speler moet je wel een bepaalde tijd aan het spel hebben besteed wil je level 25 halen.
Overwatch veroordeelt een speler van een lager level ook niet. In de vrije modus van het spel, dus buiten de competities, worden spelers van verschillende levels bij elkaar in een team gezet. Beide teams zijn ten opzichte van elkaar wel gebalanceerd. Als je slecht presteert word je niet naar een lager niveau gezet, maar juist gemotiveerd om met de ‘groten’ mee te doen. Binnen de competitie zijn er wel niveau’s, maar dat is ook nodig om het spelplezier te behouden. Als je als lokale voetbalclub iedere week tegen Feijenoord, Ajax en PSV moet spelen, leer je ook niet effectief.
Conclusie
Leerlingen zijn gebaat bij goede formatieve toetsing die op het juiste moment beschikbaar is in het leerproces. Dit versterkt het gevoel van autonomie en eigenaarschap. Bij goede formatieve toetsing hoort effectieve feedback. Cijfers zijn een handig hulpmiddel om te bepalen waar je staat ten opzichte van je doel. Als docent moet je goed kijken welke vorm van cijfer het beste bij je beoordeling past.